پوست انسان بهطور طبیعی چربی ترشح میکند تا از خشکی و آسیبهای محیطی محافظت شود. این چربی، «سبوم» نام دارد و نقشی حیاتی در سلامت پوست ایفا میکند. اما زمانی که ترشح آن از حد طبیعی فراتر رود، پوست براق، چرب و مستعد جوش میشود.
یکی از عوامل اصلی این وضعیت، تغییرات هورمونی است. اما دقیقاً چه هورمونی باعث چرب شدن پوست میشود و چرا برخی افراد بیشتر از دیگران دچار آن هستند؟ در ادامه به بررسی علمی این موضوع میپردازیم.
چربی پوست و نقش آن
چربی پوست توسط غدد سباسه (Sebaceous Glands) تولید میشود. این غدد در لایه درم پوست قرار دارند و سبوم را از طریق فولیکولهای مو به سطح پوست میرسانند. سبوم به حفظ رطوبت، ایجاد نرمی و محافظت در برابر میکروبها کمک میکند.
با این حال، اگر غدد سباسه بیشفعال شوند، سبوم اضافی همراه با سلولهای مرده و آلودگی منافذ را مسدود کرده و زمینهساز آکنه و التهاب میشود.
چه هورمونی باعث چرب شدن پوست میشود؟
اصلیترین هورمونهایی که در افزایش فعالیت غدد سباسه نقش دارند، هورمونهای آندروژنی (Androgens) هستند.
این گروه از هورمونها در بدن زنان و مردان وجود دارند، اما سطح آن در مردان بیشتر است. مهمترین آندروژنها عبارتاند از:
- تستوسترون (Testosterone)
- دیهیدروتستوسترون (DHT)
- DHEA (دهیدرواپیآندروسترون)
این هورمونها مستقیماً با گیرندههای آندروژنی در سلولهای غدد چربی تعامل دارند. نتیجه این اتصال، افزایش اندازه غدد و تحریک تولید بیشتر سبوم است.
چگونه آندروژنها باعث چرب شدن پوست میشوند؟
فرایند فیزیولوژیکی بهصورت خلاصه چنین است:
- افزایش آندروژن در خون
- اتصال آن به گیرندههای آندروژنی غدد سباسه
- فعال شدن آنزیمهای تولیدکننده چربی
- افزایش تولید سبوم و براق شدن پوست
در این میان، دیهیدروتستوسترون (DHT) قویترین اثر را دارد. این ماده از تبدیل تستوسترون به کمک آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز ساخته میشود و تأثیری چندبرابر بر تحریک غدد چربی دارد.
به همین دلیل است که در دورههایی مانند بلوغ، بارداری یا در بیماریهایی نظیر سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) که میزان آندروژنها افزایش مییابد، پوست چربتر و مستعد آکنه میشود.
بیشتر بخوانید: 8 تا از بهترین اسکراب های پوست چرب: کنترل جوش و چربی با مواد طبیعی
سایر هورمونهایی که بر چربی پوست اثر دارند
علاوه بر آندروژنها، هورمونهای دیگری نیز به صورت غیرمستقیم بر تعادل چربی پوست تأثیر میگذارند. در ادامه مهمترین آنها را مرور میکنیم.
۱. کورتیزول (هورمون استرس)
کورتیزول در زمان استرس یا کمخوابی افزایش مییابد. این هورمون با تحریک تستوسترون، فعالیت غدد چربی را بیشتر میکند. به همین دلیل، در دورههای پرتنش، پوست براقتر و جوشدارتر میشود.
۲. انسولین و IGF-1
مصرف قند و کربوهیدرات زیاد، سطح انسولین را افزایش میدهد. انسولین و فاکتور رشد شبهانسولین (IGF-1) تولید آندروژنها را تحریک کرده و باعث ترشح بیشتر سبوم میشوند.
۳. استروژن و پروژسترون
نوسانات این دو هورمون در بدن زنان بر چربی پوست تأثیر دارد. معمولاً در روزهای قبل از قاعدگی، با افزایش پروژسترون، فعالیت غدد چربی بیشتر شده و پوست براقتر میشود.
چرا برخی افراد بیشتر دچار پوست چرب میشوند؟
عوامل ژنتیکی نقش مهمی دارند. افرادی که گیرندههای آندروژنی حساستری دارند، حتی با سطح طبیعی تستوسترون هم پوست چربتری خواهند داشت.
سن نیز مؤثر است؛ در دوران بلوغ، افزایش طبیعی آندروژنها باعث چربتر شدن پوست میشود. همچنین، سبک زندگی ناسالم، تغذیه پرچرب یا مصرف زیاد قند میتواند این وضعیت را تشدید کند.
کنترل چربی پوست با رویکرد علمی
در این بخش به روشهای مؤثر برای کنترل چربی پوست میپردازیم. پیش از آن، باید بدانیم چگونه چربی صورت را از بین ببریم هدف اصلی نیست؛ بلکه باید تعادل چربی حفظ شود تا پوست سالم بماند.
برای این منظور، دو رویکرد مکمل وجود دارد: کنترل درونی از طریق تنظیم هورمونها و کنترل بیرونی با مراقبت صحیح پوست.
۱. کنترل درونی از طریق تنظیم هورمونها
برای رسیدن به تعادل درونزا، باید سبک زندگی، تغذیه و سطح استرس را اصلاح کرد.
- تغذیه متعادل:
کاهش مصرف قند، لبنیات و فستفود باعث تنظیم انسولین و کاهش تحریک آندروژنها میشود. در مقابل، مصرف سبزیجات، غلات کامل و چربیهای مفید به تعادل هورمونی کمک میکند. - مدیریت استرس:
استرس مزمن با افزایش کورتیزول، غدد چربی را تحریک میکند. انجام یوگا، تنفس عمیق، ورزش منظم و خواب کافی به کاهش آن کمک میکند. - بررسی وضعیت هورمونی:
اگر چربی پوست با علائمی مانند آکنه شدید، ریزش مو یا بینظمی قاعدگی همراه است، لازم است با پزشک متخصص غدد مشورت شود.
۲. کنترل بیرونی با مراقبت اصولی پوست
در کنار تنظیم درونی، مراقبت پوستی صحیح میتواند ظاهر پوست را متعادلتر کند.
- شوینده ملایم:
از ژلهای مخصوص پوست چرب و فاقد سولفات استفاده کنید تا بدون تحریک پوست، چربی اضافی پاک شود. - تونر یا سرم تنظیمکننده چربی:
ترکیباتی مانند نیاکینامید، زینک و اسید سالیسیلیک ترشح چربی را کنترل کرده و منافذ را کوچکتر میکنند. - مرطوبکننده سبک (Oil-Free):
پوست چرب هم به آبرسان نیاز دارد؛ استفاده از مرطوبکنندههای سبک مانع از خشکی و تحریک مجدد غدد چربی میشود. - ماسکهای جذبکننده چربی:
ماسکهای خاک رس یا زغال فعال هفتهای یک تا دو بار، چربی اضافه را جذب کرده و پوست را مات میکنند. - ضدآفتاب مناسب:
ضدآفتابهای فاقد چربی از التهاب و براقیت پوست جلوگیری میکنند.
استفاده منظم از تونر دافی مناسب پوست چرب و میسلار واتر مناسب پوست چرب دافی، به تعادل ترشح چربی و کاهش بروز جوش و آکنه کمک چشمگیری میکند.
جمعبندی
برای پاسخ نهایی به پرسش چه هورمونی باعث چرب شدن پوست میشود باید گفت:
هورمونهای آندروژنی، بهویژه تستوسترون و DHT، اصلیترین عامل تحریک غدد سباسه و افزایش ترشح چربی پوست هستند.
عوامل دیگری مانند استرس، تغذیه ناسالم، افزایش انسولین و نوسانات هورمونهای زنانه نیز این روند را تشدید میکنند.
راهکار مؤثر، تمرکز همزمان بر تنظیم درونی بدن و مراقبت بیرونی از پوست است.
با اصلاح تغذیه، مدیریت استرس، و انتخاب محصولات مراقبتی متناسب، میتوان کنترل چربی پوست را به دست گرفت و تعادل طبیعی آن را بازیابی کرد.
پوست متعادل، نشانه سلامت درونی بدن است. بنابراین، مسیر داشتن پوستی سالم و بدون براقیت، از درک دقیق بدن و رفتار علمی با آن آغاز میشود.
